آیا تاکنون در معاملات خرید خودرو، مسکن یا … از چک، سفته یا … استفاده کرده اید؟ افراد در هنگام انعقاد قرارداد و مبادلات خود از برگه هایی موسوم به سند استفاده می کنند که قابل اعتماد و تحت پیگیرد قانونی در صورت بروز مشکل است. مزیت مهم دیگر این برگه ها این است که پرداخت معاملات غیرنقدی را ساده می کنند. در حقیقت پول نقدی رد و بدل نمی شود و این اسناد مانند چک و سفته کار پول نقد را انجام داده و مهمترین ویژگی آنها کارکرد آنها به عنوان وسیله پرداخت است. در ادامه در مورد انواع اسناد تجاری و ویژگی هر کدام از آنها اطلاعاتی به شما خواهیم داد. پس با برات نیوز همراه باشید.
سند تجاری چیست؟
بنابر تعاریف، سند در لغت به نوشته ای گفته می شود که به آن اعتماد می شود و در اصطلاح حقوقی نوشته ای است که در مقام دفاع یا دعوا قابل استناد باشد و بتوان از آن برای اثبات عمل، قرارداد یا تعهد استفاده کرد. سند تجاری نیز یکی از انواع اسناد است که میان دو فرد مبادله کننده به منظور تجارت رد و بدل میشود و تابع قوانین دنیای تجارت است. سند تجاری تنها محدود به چک، سفته، برات، اوراق قرضه و … نیست و اسناد دیگری مانند اوراق بارنامه، قبض انبار و … را نیز شامل میشود.
مزیت اسناد تجاری
- از جمله ویژگی این اسناد می توان به قابل اطمینان بودن آنها اشاره کرد. به طوری که در صدور بروز هر گونه شکایت و … چون این اسناد تجاری قانونی هستند، می توان با رجوع به قانون مشکل میان دو فرد مبادله کننده را برطرف کرد. از دیگر مزایای آن تسهیل معاملات غیر نقدی است.
- همچنین این سند وسیله ای برای کسب اعتبار و تامین مالی است و بسیاری از مردم در معاملات خود به جای حمل پول نقد، از انواع اسناد تجاری مدت دار و جاری استفاده میکنند.
- همچنین این اسناد تنها به صورت برگه هستند و خطرات ناشی از حمل و نقل مقدار زیاد پول نقد را از جایی به جای دیگر از بین میبرند. متعاقب آن نیز ریسک های دیگری مانند سرقت، هزینه های حمل و نقل پول و … نیز کاهش یافته و موجب سودآوری میشود.
ویژگی انواع اسناد تجاری
اسناد تجاری دارای ویژگی مشترکی هستند که از جمله آن می توان موارد زیر را برشمرد.
- این اسناد قابل معامله و نقل و انتقال به دیگری هستند. پس به جای انتقال پول نقد میتوان از اسناد را به راحتی به نام دیگری صادر کرد.
- این اسناد حالت تعهد دار هستند و امضا کننده آنها مکلف به پرداخت این اسناد تعهدی جاری یا مدت دار است.
- این اسناد مانند سند خانه و … سند رسمی نیستند، یعنی در واقع در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی تنظیم نشده است و از دایره اسناد رسمی خارج است، اما تحت لوای قانون است و در صورت بروز مشکل میتوان از این اسناد به عنوان مدرک استفاده کرد.
- نکته ای که در مورد این نوع اسناد وجود دارد این است که این اسناد تنها توسط تجار صادر نمی شوند، بلکه افرادی که غیرتجار هستند نیز می توانند اقدام به صدور آنها کنند.
- بنا بر ماده 223 و 308 قانون تجارت، قانون گذار صدور برات و سفته را با مهر و امضا قانونی میداند، در صورتی که صدور چک تنها با امضا نیز ممکن است.
- سند تجاری نماینده مال است و اصالتا مال محسوب نمیشود. در حقیقت سند معرف طلبی است که در آن منعکس شده و نوعی مدرک برای ادعای صاحب سند محسوب می شود. هرچند که قانونگذار برای تنظیم سند تجاری مقرراتی پیش بینی کرده است که در صورت عدم رعایت این تشریفات، سند مزبور اعتباری نخواهد داشت.
- قابلیت نقل و انتقال در انواع اسناد این امکان را به دارنده آن می دهد که سند را به راحتی به دیگری منتقل کند. در این حالت باید سند ظهر نویسی شود.
- مزایای قانونی که اسناد تجاری از آن برخوردار هستند شامل حق انتخاب دادگاه صالح، امکان توقیف اموال بدهکار و درخواست صدور قرار تامین خواسته است.
- · اسناد تجاری مانند سفته، چک و برات از قابلیت مرور زمان برخوردار هستند.
- مسئولیت مشترک یا تضامنی مسئولان سند تجاری: دارنده سند در صورت عدم پرداخت وجه می‌تواند به هریک از مسئولین پرداخت منفردا یا مشترکا رجوع کند و وجه سند را مطالبه کند، مسئولیت این اشخاص تضامنی است و هرکدام در مقابل دارنده سند مسئول پرداخت کل وجه هستند و چنانچه یکی از آنها کل وجه را پرداخت کند، مسئولیت سایر مسئولان در مقابل دارنده سند ساقط می شود.
قوانین حاکم بر اسناد تجاری
در این قسمت مهمترین اصول حاکم بر اسناد تجاری را مورد بررسی قرار می دهیم.
یکی از اصول مهم، اصل استقلال امضاهاست. به موجب این اصل، هر امضایی از طرف صادرکننده، ظهرنویس یا ضامن که روی سند به عنوان صادرکننده یا ضامن مشخص شده است، مستقل از دیگر امضاها اعتبار دارد. پس اگر مواردی مانند جعل امضا (که در مقاله چک سفید امضا به آن پرداختیم) به وجود آمد، صادرکننده می‌تواند از پرداخت وجه سند به دارنده با حسن نیت خودداری کند. زیرا صادر کننده به اعتبار امضای خود در قبال دارنده سند تجاری مسئولیت دارد. البته اگر برخی از امضاها به دلایلی مانند تقلبی بودن فاقد اعتبار باشند یا هر ایراد دیگری داشته باشند که موجب عدم تعهد یکی از امضا کنندگان شود، تعهد سایر امضاکنندگان به قوت خود باقی است.
به همین دلیل اصل استقلال تعهد به وجود می آید که طی آن هر امضا کننده سند تجاری پرداخت وجه را تعهد می کند. هر امضا کننده مستقل از دیگران می بایست سند تجاری را امضا کند و هر کدام به تنهایی مسئول هستند. در اصل اشتغال ذمه نیز، وجود سند در ید مدعی، دلیل اشتغال ذمه امضاء کننده سند است. آراء متعددی از محاکم صادر شده است که بر این اصل تاکید نموده‌اند.
اصل مدیونیت نیز به این موضوع می پردازد که هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون اینکه مقروض آن چیز باشد می تواند استرداد کند». به موجب این ماده صرف پرداخت ظهور در مدیونیت ندارد.
انواع اسناد تجاری
در ادامه به انواع اسناد تجاری که در ذیل آمده است اشاره می کنیم.
چک
در تعریف چک گفتیم که طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می نماید. در تعریف این سند با توجه به ماده فوق و ماده۲ قانون صدور چک نوشته اند: «ورقه ای که به وسیله آن صادر کننده مبالغی را که بانک در حساب او نگهداشته خود برداشت می کند و یا به بانک دستور می دهد که آن را به شخص ثالث یا به حواله کرد شخص مزبور پرداخت کند».
در حقیقت چک یک سند تجاری است که به دو صورت صادر میشود: یا از طریق اشخاص و به صورت دسته چک و یا توسط بانک صادر میشود. چک‌ها برای انجام معاملات با حجم بالا استفاده می‌شوند. اگر تمایل دارید در خصوص اینکه چک چیست و انواع چک بانکی بیشتر بدانید، بهتر است که این مقالات را مطالعه کنید.
برات
در تعریف برات نیز گفتیم که یکی از اسناد تجاری که به موجب آن فردی به فرد دیگر دستور می‌دهد که وجهی معین را در تاریخی معین در وجه یا به حواله کرد شخص ثالث پرداخت کند. این زمان معمولا آینده است و طی این برات نوشته‌ای از طرف طلبکار به بدهکار صادر میشود و و شخص بدهکار در صورت تأیید آن متعهد میشود که وجه برات را در سررسید معین به طلبکار یا شخص معین پرداخت نماید. برات از مهم ترین اسناد تجاری و از وسایل مهم پرداخت و کسب اعتبار در معاملات بین‌المللی و داخلی به‌شمار می رود. ماده ۲۲۳ الی ۳۰۴ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ مربوط به برات است. عقیده کلی بر این است که برات مبتنی بر نوعی حواله است. در اکثر موارد بانک‌ها نقش واسطه را بین برات‌کش و گیرنده برات دارند و پرداخت وجه برات از طریق آنها صورت مى‌گیرد.
برای مطالعه بیشتر در مورد برات کلیک کنید.
سفته
در خصوص سفته نیز باید گفت طبق ماده 307 قانون تجارت، سفته یک سند تجاری و همانند چک و برات یک نوع وسیله پرداخت غیر پولی محسوب میشود که مطابق آن، صادر کننده تعهد مینماید در تاریخ مشخصی و یا بدون تاریخ و به صورت عندالمطالبه، مبلغ معینی را در وجه حامل یا شخص معین و یا به حواله کرد آن شخص واریز نماید. در واقع ماهیت سفته تعهد به پرداخت مبلغی پول در آینده است.
درسال‌های اخیر بسیاری از رباخواران از سفته سو استفاده کردند و برای فشار بدهکاران خود سو استفاده کردند. به همین دلیل نگاه خوبی به این سند تجاری وجود ندارد اما باید گفت که فارغ از این مسائل سفته یک سند تجاری است که توسط قانونی به رسمیت شناخته شده است و با کاربردهای غیرقانونی نمی‌توان اعتبار آن را خدشه‌دار کرد. برای خواندن مطالب بیشتر در مورد سفته لینک زیر را کلیک کنید.
این سه سند تجاری یعنی سفته، برات و چک دارای ویژگیهای مشترکی هستند. یکی از این ویژگیهای مشترک که برات، سفته و چک را از دیگر اسناد تجاری متمایز می‌کند، این است که این اسناد هم معرف وجه و طلب و هم قابل ظهرنویسی و انتقال هستند. در حالی که دیگر اسناد تجاری هیچ گاه این دو خصوصیت را با هم ندارند یعنی اگر قابل انتقال باشند (مثل ورقه سهام) دیگر معرف وجه و طلب نیستند و اگر معرف وجه و طلب باشند (مثل بارنامه) دیگر قابل انتقال نیستند. سفته وجه کیفری ندارد اما در مقابل صدور چک بلامحل یا جرم صدور چک پرداخت‌نشدنی وجه کیفری دارد.
اوراق قرضه
اوراق قرضه مانند دیگر اوراق بهادار چون برگه سهام یک سند است که یکی از ابزارهای تامین مالی و جذب نقدینگی در دراز مدت محسوب میشود که دارای تعهد است. اوراق قرضه اسنادی هستند که به موجب آنها صادر کننده به خریدار بدهکار میشود، در حقیقت صادرکننده متعهد میشود مبالغ معینی (بهره سالانه) را در فاصله‌های زمانی مشخص به خریدار پرداخت کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
تعریفی از آن در ماده 2 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه 2/ 7/ 1348 نیز آمده که بدین صورت است : “اوراق قرضه اوراق بی نام یا با نامی است که برای تامین قسمتی از اعتبارات مورد نیاز عمرانی یا دفاعی انتشار می‌یابد” . نمایندگی صدور اوراق بر عهده بانک است و صادرکننده تعهد دارد که بهره را در زمان معین پرداخت کند. اگر تمایل دارید که در مورد اوراق قرضه بیشتر بدانید روی لینک زیر کلیک کنید.
ضمانت نامه بانکی
در خصوص ضمانت نامه بانکی نیز باید گفت ضمانت نامه بانکی یک قرارداد ضمانت است که با درخواست مشتری به بانک منعقد می شود. مشتری که معمولا کارفرما و یا از صاحبان پروژههای کلان و یا دولت است از بانک درخواست ضمانت نامه بانکی می کند. اگر بانک با این درخواست موافقت کرد، بانک ضامن مشتری می شود. به این ترتیب که بانک ضمانت می کند در صورتی که مشتری (مضمون عنه یا کسی که به بدهی او ضمانت شده است ) تعهدات خود را که در ضمانت نامه مطرح شده است در وقت مقرر نپردازد، به محض اعلام ذینفع، مبلغ قید شده در ضمانتنامه بانکی را پرداخت کند.
اوراق سهام
اوراق سهام یکی دیگر از انواع اسناد تجاری ، اوراقی هستند که از جانب حسابداری شرکت یا شرکت خدمات حسابداری باید در سند اوراق سهام حتما باید نام شخص را ذکر نموده و در دفتر سهام شرکت منظور گردانند، در صورت انتقال اوراق سهام با نام، حسابداری شرکت یا شرکت خدمات حسابداری این روند انتقال را باید در دفتر ثبت سهام شرکت قید کرده و شخص انتقال دهنده و یا موکل او باید دفتر شرکت را امضاء نماید.
بارنامه
بارنامه سندی است که مشخص می کند که آیا بار توسط صاحب کالا به مسئول حمل بار تحویل داده شده است که به عبارتی نقش رسید کالا را دارد. در واقع می توان گفت که با وجود بارنامه، هر گونه ادعایی که بر خلاف مندرجات درون آن توسط طرفین ارائه شود، دارای اعتبار نیست، زیرا تمام شرایط توسط طرفین قبل از صدور بارنامه، تایید شده است. اطلاعاتی مانند مشخصات کالا، مشخصات ارسال کننده، مشخصات دریافت کننده، هزینه: شامل میزان بیمه، کمیسیون و صافی، تعداد و وزن کالادر بارنامه ذکر می شود. بارنامه دلیل مالکیت است و سندی معاملاتی (قابل معامله) محسوب می شود.
سیاهه تجاری
سندی است حاوی اطلاعاتی در خصوص کالا یا کالاهای فروخته شده که فروشنده به نام خریدار صادر می کند. فروشنده (صادر کننده) سیاهه تجاری را غالبا به نام خریدار صادر می کند، اما گاه ممکن است این سیاهه به نام نماینده بازرگانی خریدار یا وارد کننده نیز باشد. فروشندگان یا صادر کنندگان فرم های خاص خود برای صدور سیاهه تجاری در اختیار دارند، اما نکات مندرج در آنها تقریبا مشابه است.
از جمله اطلاعاتی که در این سیاهه وجود دارد عبارت است از نام و نشانی خریدار و فروشنده، شماره سفارش خریدار و تاریخ ثبت قرارداد. مشخصات کامل کالا، قیمت واحد کالا و قیمت نهایی با توجه به شرایط حمل، شرایط پرداخت قیمت کالا، نام کشتی حمل کننده، وزن خالص بسته، شماره روی بسته بندی محموله ها. البته مقامات گمرکی در خواست اطلاعات دیگری مانند کشور مبدا کالا، بنادر بارگیری و هزینه حمل و بیمه و … را نیز طلب میکنند که باید در سیاهه تجاری قید شود.
اعتبارات اسنادی
اعتبارات اسنادی یا اعتبارنامه در حقیقت عبارت است از اسنادی که موسسات مالی منتشر می کنند تا تعهدی برای پرداخت پولی ایجاد کنند که در امور پولی تجارت استفاده می شود. در واقع این اسناد تعهدی از جانب بانک است که به خریدار و فروشنده داده می شود و در تجارت بین الملل زمانی اهمیت پیدا می کند که خریداری از یک کشور و فروشنده ای از کشور دیگر قصد انجام معامله ای را داشته باشند. در این حالت حتما نیاز به اعتبارات اسنادی وجود دارد. اعتبار اسنادی خود دارای انواع مختلفی مانند اعتبار اسنادی قابل برگشت، غیرقابل برگشت، تائید شده، تائید نشده، قابل انتقال، غیر قابل انتقال، نسیه یا مدت دار، دیداری، پشت به پشت، ماده قرمز و اعتبار اسنادی گردان است.
در این مقاله با انواع اسناد تجاری مانند چک، بارنامه، سیاهه تجاری و … آشنا شدیم و در خصوص هر کدام توضیحاتی را خواندیم. اسناد تجاری برای معاملات امروزی جایگزین پول نقد شده اند و علاوه بر امنیت بیشتر، ریسک جابجایی پول و هزینه های حمل و نقل را به طور قابل توجهی کاهش داده اند. به همین دلیل محبوبیت این اسناد روز به روز در حال افزایش است.
