اوراق قرضه چیست ؟ این سوالی است که شاید پس از هر بار شنیدن نام این اوراق به ذهن شما متبادر شده باشد. افراد برای کسب بهره، به روش‌های مختلفی اقدام می‌کنند که یکی از آنها اوراق قرضه است. آنها با خریدن اوراق قرضه برخلاف صاحبان سهام عادی، ادعای مالکیت یا حق رأی در شرکت ندارند و در واقع فقط وام‌دهندگان به ناشر هستند.

در حقیقت افراد پول خود را به صادرکننده قرض می‌دهند و در عوض بهره دریافت می‌کنند و در سررسید نیز اصل سرمایه خود را پس می‌گیرند. دارندگان این اوراق، طلبکاران شرکت به حساب می‌آیند و اما زمانی که شما خرید اوراق با درآمد ثابت را به عنوان راهی برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنید، به شرکت صادرکننده اوراق، پول قرض می‌دهید. در مقابل شرکت متعهد می‌شود تا در طول مدت وام، به شما بهره بپردازد. به همین خاطر این روش به یکی از روش‌های کسب بهره برای افراد حقیقی و حقوقی تبدیل شده است. در این مقاله در مورد این اوراق، انواع آنها و روش‌ تهیه آنها صحبت خواهیم کرد. پس با برات نیوز همراه باشید.

تعریف اوراق قرضه چیست ؟

اوراق قرضه مانند دیگر اوراق بهادار چون برگه سهام یک سند است که یکی از ابزارهای تامین مالی و جذب نقدینگی در دراز مدت محسوب می‌شود که دارای تعهد است.  اوراق قرضه اسنادی هستند که به‌ موجب آن‌ها صادر کننده به خریدار بدهکار می‌شود، در حقیقت صادرکننده متعهد می‌شود مبالغ معینی ‌(بهره سالانه) را در فاصله‌های زمانی مشخص به خریدار پرداخت کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ را بازپرداخت کند.

تعریفی از آن در ماده 2 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه 2/ 7/ 1348 نیز آمده که بدین صورت است : “اوراق قرضه اوراق بی نام یا با نامی است که برای تامین قسمتی از اعتبارات مورد نیاز عمرانی یا دفاعی انتشار می‌یابد” . نمایندگی صدور اوراق بر عهده بانک است و صادرکننده تعهد دارد که بهره را در زمان معین پرداخت کند.

کاربرد اوراق قرضه چیست ؟

اما کاربرد این اوراق چیست؟ این اوراق معمولا به منظور تأمین مالی پروژه‌ها و فعالیت‌های دولتی و شهری مانند شهرداری‌ها، شرکت نفت و دولت‌های داخلی و خارجی، منتشر و صادر می‌شوند. توجه به این نکته مهم است که ناشر این اوراق، صرفأ به دلیل تأمین مالی مورد نیاز خود، این اوراق را منتشر نمی‌کند، بلکه ممکن است برای تامین مالی شرکت و یا پروژه‌های سازمان دیگری اقدام به انتشار این اوراق نماید.

 بنابراین می‌توان بیان کرد که لزومأ ناشر، بانی نخواهد بود. مثلا بانک شهر می‌تواند برای یک شرکت نفتی اوراق صادر کند. انتشار اوراق با درآمد ثابت، به جهت تأمین مالی مورد نیاز شرکت‌ها، انتخاب مناسب‌تری نسبت به فروش سهام شرکت است. زیرا دارندگان اوراق با درآمد ثابت بر خلاف سهامداران، صاحبان شرکت محسوب نمی‌شوند و به همین دلیل حق دخالت در امور شرکت را نخواهند داشت.

مزایا و معایب اوراق قرضه چیست ؟

خرید اوراق بهارداری مانند اوراق قرضه ریسک کمی دارد و در حکم وام به شرکت است. پس دارنده پول می‌تواند از این بابت که سود خود را ماهانه یا سالانه (بسته به توافقنامه و قرارداد) دریافت می‌کند مطمئن باشد. در واقع حتی در صورتی که مشکلات مالی برای شرکت وجود آید، خطری دارندگان اوراق قرضه را تهدید نمی‌کند و آنها بهره خود را خواهند گرفت.

همچنین در صورت ورشکستگی شرکت نیز، صاحبان اوراق در صف اول پرداخت بدهی‌های شرکت هستند و باید اصل و فرع سرمایه خود را دریافت کنند. ماهیت دوگانه‌ اوراق قرضه، این امکان را برای خریدار فراهم می‌نماید که در صورت بروز هرگونه مشکل یا زیانی در شرکت، ضرر کمتری متحمل شود. انتشار اوراق قرضه از طرف شرکت سبب می‌شود که شرکت مربوطه با شرکاء جدید روبرو نباشد و در مقابل پولی که از طریق فروض اوراق بهادار بدست میاورد دیگران را در حوزه‌مدیریت خود دخالت ندهد.

استفاده از رویه انتشار اوراق قرضه به منظور تأمین مالی، سود شرکت را افزایش می‌دهد، ریسکی برای شرکت ندارد و ارزش سهام شرکت در بازار رو به فزونی میگذارد وارزش بازار شرکت به تبع آن افزایش می‌یابد.

 اما از معایب آن می‌تواند به همان حوزه اختیارات اشاره کرد که این افراد هیچ حقی در تصمیم گیری شرکت یا سود سهام ندارند و از حق رای برخوردار نیستند. آنها تنها در حکم وام دهنده به شرکت هستند و در صورت افزایش قیمت سهام شرکت، هیچ سودی نبرده و تغییری در نرخ سود و بهره اوراق خود مشاهده نمی‌کنند.

همچنین برای انتشار اوراق قرضه باید مراحل مختلف قانونی از طرف شرکت انتشار دهنده طی شود و هزینه‌های معینی صرف گردد. این دو فعالیت سبب می‌شود که اغلب شرکتهای کوچک نتوانند از امکان انتشار اوراق قرضه بهره‌مند شوند.

انواع اوراق قرضه چیست ؟

اوراق قرضه که برای سرمایه گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد، انواع مختلفی دارد که در ادامه در مورد آنها خواهید خواند.

• اوراق قرضه عادی

اوراق قرضه عادی اوراقی است که مبلغ اسمی آن معلوم  و مدت زمان آن مشخص و میزان بهره تعلق گرفته نیز به طور واضح تصریح شده است. اشخاص این اوراق را خریداری و در وقع معین به شرکت مراجعه و اصل و فرع آن را دریافت می دارند.

• اوراق قابل تبدیل به سهم

اوراق قرضه قابل تبدیل به سهم اوراقی است که بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و گزارش خاص بازرسان و تصویب مجمع عمومی فوق العاده قابل تبدیل به سهم است. به این طریق که دارندگان اوراق قرضه می‌توانند به شرکت مراجعه نموده و سهام با نام دریافت نمایند.

اوراق قرضه ممکن است قابل تعویض با سهام شرکت باشد در این صورت مجمع عمومی فوق العاده باید بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و گزارش خاص بازرسان شرکت مقارن اجازه انتشار اوراق قرضه، افزایش سرمایه شرکت را دست کم برابر با مبلغ قرضه تصویب کند.

زمانی که شرکت احتیاج دارد اشخاص سرشناسی وارد شرکت شوند و یا احتیاج به افزایش سرمایه داشته و در شرایط عادی کسی حاضر به خرید سهام نباشد، ممکن است سهام ممتاز منتشر کند. سهام ممتاز سهامی است که نسبت به سایر سهام رجحانی در نفع و یا سرمایه و یا سایر موارد داشته باشد اما در هر حال قیمت اسمی آنها از سایر سهام تجاوز نخواهد نمود.

از دیگر انواع اوراق قرضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اوراق قرضه‌ دارای حق رأی

دارندگان اوراق قرضه دارای حق رأی علاوه بر اینکه می‌توانند از امتیازات مربوط به اوراق قرضه برخوردار شوند و رأی هم بدهند در عین حال می‌توانند در ظرف مدت زمانی مشخصی تعدا معلومی از سهام شرکت را با قیمت پیش‌بینی شده‌ای خریداری نمایند.

• اوراق قرضه تضمین شده

بعضی از اوراق قرضه به وسیله نهاد دیگری تضمین می شود.

• اوراق قرضه تضمین نشده یا بدون پشتوانه

این اوراق قرضه تنها با اتکا به عنوان و اعتبار شرکت در بازار منتشر میشوند و برای بازپرداخت آنها تضمین و یا اعتبار مشخصی جز اعتبار شرکت انتشار دهنده وجود ندارد.

• اوراق قرضه درآمدی:

اوراق قرضه درآمدی می توانند تحت شرایط خاصی، فراتر از پرداخت بهره از درآمد عملیاتی صادر کننده نیز برخوردار شوند.

• اوراق قرضه مسلسل:

این اوراق براساس سری زمانی تقسیم شده و تاریخ تعدادی از آنها هر شش‌ماه و یا هر یک سال بسر می‌آید و مؤسسه انتشار دهنده اصل وفرع آنها را می‌پردازد و اوراق قرضه را از دارندگان آنها پس می‌گیرد. این اوراق هر کدام زمان سررسید خاص و بهره ویژه ای دارند.

• اوراق قرضه با نرخ شناور

گرچه هر ابزار کوتاه مدت نرخ معینی را پرداخت می کند؛ اما در هر دوره (عمدتاً سه ماهه)، این نرخ مورد تجدیدنظر قرار گرفته و به این ترتیب، این نوع استراتژی تأمین مالی ، ویژگی نرخ شناور را دارد.

• اوراق قرضه جایزه‌دار

اوراق قرضه جایزه‌دار نوعی از اوراق قرضه هستند که برای خریداران و صاحبان آنها علاوه بر بهره معینی که دوره به دوره دریافت می‌نمایند گاه به گاهی از طریق قرعه‌کشی جوایزی چون طلا و غیره تعلق می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: سفته چیست؟

انواع اوراق قرضه از نظر بازه زمانی

 اوراق قرضه به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند.

• اوراق کوتاه‌مدت: زمان سررسید آنها از یک تا پنج سال است.
• اوراق میان‌مدت: زمان سررسید اوراق میان‌مدت از پنج تا ده سال است.
• اوراق بلندمدت: اوراق بلندمدت بیشتر از ده سال. زمان دارند.

اوراق قرضه در دنیا برخلاف سهام، عمر محدود دو، پنج، ۱۰ و حتی ۳۰ ساله دارند و اعتبار آن‌ها در تاریخ تعیین شده که سررسید نام دارد، به پایان می‌رسد. هر چه این اوراق بلندمدت‌تر باشد، بهره دریافتی بالاتر خواهد بود. پرداخت بهره اوراق با درآمد ثابت، به صورت ماهانه، سه ماهه، نیم‌ساله و سالانه است.

اگرچه ورقه قرضه تاریخ‌های معینی برای پرداخت بهره به همراه دارد، اصل سرمایه‌(مبلغ اسمی ورقه قرضه) فقط در تاریخ سررسید بازپرداخت می‌شود.این اوراق در کشورهای خارجی یک ابزار بدهی میان‌مدت و بلندمدت برای تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها بوده و با تعهدات مشخصی همراه است. بستانکار یا فردی که اوراق را دارد، حق دریافت اصل و بهره آن را دارد ولی نمی تواند ادعای هیچ مالکیتی در شرکت کند.

انواع اوراق قرضه از نظر منتشرکننده

همچنین اوراق قرضه از نظر منتشر کننده شامل سه نوع زیر هستند.

• دولتی
• شهرداری
• شرکتی

برخی دولت‌ها هزینه‌های زیادی برای اجرای امور و پروژه‌های عمرانی خود دارند، به همین منظور برای به‌دست آوردن هزینه‌های مورد نیاز خود، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌کنند. در این میان اوراق دولت هایی که اقتصاد قوی‌تری دارند، امن‌تر و ریسک‌شان نیز کمتر است. در مقابل، اوراق قرضه دولت‌های در حال توسعه هم وجود دارند که خرید این اوراق ریسک بالایی دارد و از امنیت کمتری برخوردارند.

شهرداری‌های یک شهر امر انتشار اوراق قرضه شهرداری را بر عهده دارند. شهرداری‌ها این اوراق را برای به دست آوردن سرمایه‌ مورد نیاز خود برای امور مختلفی مانند فضاهای سبز، ساخت‌وساز مدارس، فرودگاه‌ها، دفاتر اداری، ، پل و بیمارستان‌ها به فروش می‌رسانند. سود حاصل از این اوراق قرضه بدون مالیات است.

اوراق قرضه شرکتی نیز توسط شرکت‌ها و برای تامین هزینه‌های مورد نیاز آن‌ها به‌ فروش می‌رسند. این دسته از اوراق، به جهت توسعه کسب و کار و تأمین هزینه‌های مربوط به آن صادر می‌شود. اما ریسک بیش‌تر و البته سود و تنوع بیش‌تری به نسبت اوراق دولتی دارند.

درست است که این اوراق ریسک بالایی دارند؛ اما به عنوان یکی از مزیت‌های آن‌ها می‌توان به بالاتر بودن نرخ بهره‌ این اوراق اشاره کرد. البته این اوراق بر خلاف اوراق شهرداری، شامل مالیات نیز می‌شوند.

نکته: شایان ذکر است که ناشران اوراق قرضه در بازارهای جهانی دارای رتبه ‌بندی ریسک‌ سرمایه‌گذاری هستند: به این صورت که اوراق قرضه دولتی معمولا نرخ بهره پایین‌تر و ریسک کمتری دارند اما در مقابل اوراق قرضه شرکت‌های خصوصی، با توجه به رتبه‌بندی آن شرکت‌ها، دارای نرخ بهره بالاتری نسبت به اوراق دولتی هستند. بدیهی است شرکت‌هایی که ریسک‌ بالاتری دارند، نرخ بهره اوراق قرضه آن‌ها بالاتر و احتمال «نکول» آن‌ها نیز بیشتر است.

مفاهیم مرتبط با اوراق قرضه 

مفاهیم مرتبط با اوراق قرضه چیست و چیزهایی را باید دانست ؟ اگر می‌خواهید با مفاهیم مرتبط و پاسخگویی به سوال اوراق قرضه چیست؟ آشنا شوید، ما به صورت خلاصه آن را در ادامه آورده‌ایم.

قیمت اوراق قرضه: در واقع همان قیمتی است که صادر کننده در ابتدا اوراق قرضه را با آن قیمت فروخته است

ارزش اسمی: همواره یک عدد روی اوراق قرضه چاپ می‌شود که همان ارزش اسمی یا مبلغ پولی است که اوراق قرضه در زمان سررسید ارزش دارد. مبلغ مرجع صادر کننده اوراق قرضه در هنگام محاسبه پرداخت سود نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سند بستانکاری: برگه‌ای است که از طرف شرکت به شخص خریدار اوراق قرضه داده می‌شود.

نرخ کوپن یا نرخ بهره : نرخ بهره ای که بر مبنای ارزش اسمی اوراق قرضه پرداخت شود را نرخ کوپن می‌نامند. این نرخ در طول دوره عمر خود ثابت است ولی در صورت هر گونه تغییر، اعلان خواهد شد.

تاریخ کوپن: تاریخ‌هایی هستند که صادر کننده اوراق قرضه مبلغ بهره را پرداخت می‌کند. این باز پرداخت در هر دوره‌ای می‌تواند صورت گیرد.

امین دارندگان اوراق قرضه: امین دارندگان اوراق، شخصی است که به عنوان واسطه بین شرکت و خریداران اوراق قرضه عمل می‌کند

تاریخ سررسید: زمانی است که صادرکنندگان اوراق قرضه آن را به ارزش اسمی پرداخت می‌کند.
اولویت: اولویت، در صورت ورشکسته شدن شرکت، زمان دریافت اصل مبلغ برگه و بهره‌ آن را مشخص می‌کند.
نرخ بهره: به درصد بهره‌ای که به خریدار تعلق می‌گیرد، نرخ بهره می‌گویند.

اوراق قرضه را از کجا تهیه کنیم؟

اوراق قرضه از طریق پذیره‌نویسی به عموم ارائه می‌شوند. پذیره‌نویسی معمولا به ‌صورت مذاکره‌ای و گاهی به ‌صورت رقابتی است. در پذیره‌نویسی مذاکره‌ ای، مدیریت شرکت و پذیره‌ نویسان با بررسی وضعیت شرکت و بازار، در مورد انتشار اوراق قرضه تصمیم می‌گیرند. محدودیت خاصی برای خریداران وجود ندارد و همه می‌توانند با توجه به بودجه‌ خود هر مقداری که می‌توانند اوراق قرضه خریداری کنند.

این اوراق عمدتاً در بازار های خارج از بورس(OTC) دادوستد می‌شوند. بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام از ثبات قیمتی بیشتری برخوردار است و عموما نوسانات آن تحت تأثیر نرخ بهره قرار دارد. این اوراق دو ویژگی قابل ‌توجه دارند؛ اول اینکه در بازارهای بسیار بزرگ بدهی معامله می‌شوند و ثانیا حجم آن‌ها با سرعت بسیار زیادی در حال رشد است.

شرایط همراه با اوراق قرضه چیست ؟

• فردی که اوراق قرضه یک نهاد یا شرکت را تهیه کرده است، تنها دارنده و بستانکار است و نمی تواند ادعایی در مالکیت یا حتی سود سهم کارخانه یا شرکت داشته باشد. او تنها بهره خود را طبق درصد تعیین شده دریافت کند و با فراسیدن تاریخ سر رسید نیز اصل پول خود را دریافت می‌کند.
• اگر صادرکننده اوراق قرضه طی سال‌های بعد ورشکسته شود، دارندگان اوراق قرضه باید اصل و فرع سرمایه خود را دریافت کنند و در این حالت آنها حق تقدمی نسبت به صاحبان سهام دارند. همچنین ترتیب اولویت اوراق ‌ها بنا بر ارزش آنها در قراردادهای مربوط ثبت می شود.
• در آندسته از محیط‌های اقتصادی که نرخ تورم زیاد است رفته رفته قدرت خرید واحدهای پولی کاهش پیدا می‌کند و به عبارت دیگر ارزش پول کم می‌گردد در این شرایط انتظار اوراق قرضه برای شرکتها‌ یک فرصت مطلوب بشمار میاید زیرا با انتشار اوراق قرضه به پولهایی دسترسی پیدا می‌کنند که قدرت خرید معینی دارند.
• بعضی از شرکت‌ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه‌گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می‌کنند؛ مثلاً ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهند. هرچند شرکت‌های مشهور و معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می‌کنند.

در مورد وثیقه بیشتر بخوانید

تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت

اوراق مشارکت، تفاوت زیادی با اوراق درآمد ثابت ندارد. در واقع اوراق مشارکت، نوعی اوراق بدهی است که در ایران توسط دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و خصوصی و برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی منتشر می‌شود. این در حالی است که در ارواق قرضه هیچ محدودیتی خاصی برای صادرکننده و تأمین مالی اهداف مورد نظر او، وجود ندارد. دارندگان اوراق قرضه بستانکار شرکت محسوب می شوند اما دارندگان اوراق مشارکت شریک مدنی شرکت یا موسسه ناشر بوده و در سود حاصل از اجرای طرح به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت سهیم می گردند. تهیه دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت بر عهده بانک مرکزی است.

تفاوت برگه سهم با اوراق قرضه 

تفاوت برگه سهم با اوراق قرضه چیست ؟ در اوراق سهام، سهام جزو سرمایه شرکت است اما اوراق قرضه بدهی شرکت است. دارندگان اوراق قرضه برخلاف دارندگان سهام حق رای و اداره شرکت را ندارند و بستانکار شرکت هستند. شباهت این اوراق با برگه سهام در این است که این اوراق هم مثل برگه سهام، یک ناشر (صادر کننده) دارد؛ اما فرق آن با برگه سهم این است که دارنده برگه سهم، مشمول دریافت هیچ سود از قبل پیش بینی شده و توافق شده‌ای نیست بلکه ارزش این برگه را  قیمت و نوسانات سهم در بورس مشخص می‌کند. اما در اوراق قرضه، ناشر متعهد می‌شود که مبلغ مشخصی که “بهره” نام دارد را به  صورت سالیانه در یک بازه زمانی مشخص به دارنده اوراق قرضه که شخص حقیقی یا شخص حقوقی (شرکت‌ها و موسسات) است، پرداخت کند.

همچنین اوراق قرضه در دنیا برخلاف سهام، عمر محدود دو، پنج، ۱۰ و حتی ۳۰ ساله دارند و اعتبار آن‌ها در تاریخ تعیین شده که سررسید نام دارد، به پایان می‌رسد. اگرچه ورقه قرضه تاریخ‌های معینی برای پرداخت بهره به همراه دارد، اصل سرمایه ‌(مبلغ اسمی ورقه قرضه) فقط در تاریخ سررسید بازپرداخت می‌شود.

شرایط انتشار اوراق قرضه

شرایط انتشار اوراق قرضه چیست ؟ اوراق قرضه ممکن است از طرف شرکتهای سهامی ویا از طرف مؤسسات دولتی منتشر شوند. انتشار اوراق قرضه ممکن نیست مگر این که سه امر تحقق یافته باشد.

• کلیه قیمت سهام پرداخت شده باشد.
• دو سال از تاریخ ثبت شرکت گذشته باشد.
• و ترازنامه شرکت به تصویب مجمع عمومی رسیده باشد.

تصمیم انتشار اوراق قرضه باید به ضمیمه طرح اعلامیه انتشار اوراق قرضه به مرجع ثبت شرکت ها اعلام شود. سپس اعلامیه به صورت چاپی در روزنامه های کثیرالانتشار از طرف مرجع ثبت شرکت ها چاپ می‌شود تا به اطلاع عموم برسد و اوراق قرضه آنها دارای امضا و موارد زیر باشد:

• نام شرکت
• شماره و تاریخ ثبت
• مرکز اصلی شرکت
• مبلغ سرمایه پرداخت شده
• مدت شرکت
• مبلغ اسمی و شماره ترتیب
• تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه و شرایط بازخرید آن
• تضمینی که احتمالاً برای قرضه در نظر گرفته شده
• در صورت قابلیت تعویض اوراق قرضه با سهام ، شرایط و ترتیباتی که باید برای تعویض رعایت شود.

 شورای پول و اعتبار، شرایط بانک ها و مؤسست مالی را که می توانند افزایش سرمایه شرکت ها را پذیره نویسی کنند تعیین خواهد نمود.