در فعالیت‌های اقتصادی امروزی، روش و طریقه مبادله و نقل و انتقال نقدینگی در امور تجاری تغییر کرده است. اگر در گذشته مبادله کالا به کالا ، سکه‌های فلزی و اسکناس انجام می‌شد، امروزه این امر توسط اسناد تجاری انجام می‌گیرد که قالب مناسبی برای فعالیت‌های تجاری هستند. در این مقاله در خصوص یکی از این اسناد به نام برات می‌پردازیم و پاسخ این سوال را می‌دهیم که برات چیست و چه مزایایی نسبت به چک و … دارد؟ با برات نیوز همراه باشید.
برات چیست؟
یکی از اسناد تجاری که به موجب آن فردی به فرد دیگر دستور می‌دهد که وجهی معین را در تاریخی معین در وجه یا به حواله کرد شخص ثالث پرداخت کند. این زمان معمولا آینده است و طی این برات نوشته‌ای از طرف طلبکار به بدهکار صادر می‌شود و و شخص بدهکار در صورت تأیید آن متعهد می‌شود که وجه برات را در سررسید معین به طلبکار یا شخص معین پرداخت نماید. برات از مهم‌ترین اسناد تجاری و از وسایل مهم پرداخت و کسب اعتبار در معاملات بین‌المللی و داخلی به‌شمار می‌رود. ماده ۲۲۳ الی ۳۰۴ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ مربوط به برات است. عقیده کلی بر این است که برات مبتنی بر نوعی حواله است. در اکثر موارد بانک‌ها نقش واسطه را بین برات‌کش و گیرنده برات دارند و پرداخت وجه برات از طریق آنها صورت مى‌گیرد.
اصطلاحات مرتبط با برات
برات نیز مانند هر اسناد تجاری دارای اصطلاحات خاص خود است که در ادامه شما را با آنها آشنا می‌کنیم تا اگر قصد معامله به این شیوه را داشتید و این اصطلاحات به گوش شما خورد برایتان آشنا باشد.
- شخصی که دستور دهنده صدور برات است را برات نویس، برات کش، صادر کننده یا برات دهنده می گویند.
- شخصی که به او دستور داده شده برات را بپردازد را برات گیر یا محال علیه می‌گویند.
- فرد شخص ثالث که مبلغ برات را دریافت می‌کند را دارنده برات یا محال له یا ذینفع و دارنده برات می‌نامند.
تفاوت چک و برات چیست
کاربرد برات به چک شباهت زیادی دارد و تنها دلیلی که باعث شده از چک عقب بیفتد امتیازات کیفری و مدنی است که در قانون صدور چک، برای چک در نظر گرفته شده است. برات وسیله پرداخت در آینده است. یعنی بدهکار در مقابل طلبکار با صدور برات، تعهد می‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالث به دارنده براتی بپردازد. در حالیکه چک وسیله پرداخت حال است. در چک می توان شکایت کیفری مطرح نمود ولی در سفته و برات که خصیصه مدنی – تجاری دارند نمی توان شکایت کیفری مطرح کرد. برات ممکن است در یک کشور صادر شود، در کشور دیگری پرداخت شود و در این مسیر در چندین کشور مختلف ظهرنویسی شود. از همین رو همسانی قوانین راجع به برات در کشورهای مختلف اهمیت بسیاری دارد.
بیشتر بخوانید: افزایش تصاعدی برداشت امریکایی ها از حسابهای بانکی
قوانین ظهرنویسی یا پشت نویسی برات
برات نیز مانند دیگر اعمال حقوقی، یک عمل حقوقی در عرصه فعالیت‌های تجاری است و همانند کلیه اسناد تجاری مجموعه مقررات و شرایط شکلی دارد که باید رعایت شود. به طور کلی وقتی چنین سندی در زمینه‌های تجاری به کار می‌رود، ابتدا باید توسط شخصی صادر شود. این شخص همان برات دهنده است. صدور برات توسط این شخص هم می‌تواند با امضا و هم می‌تواند با مهر روی خود برگه سند برات باشد.
صدور سند باید در وجه حامل باشد، یعنی هر کس که سند را حمل کند دارنده نخستین آن است. برات را نمی‌توان در وجه حامل صادر کرد. صدور برات حتما باید در وجه شخص معینی باشد. زیرا همان‌طور که اشاره کردیم شخصی که برات در وجه او صادر شده است یعنی شخص ب مسئول پرداخت و مدیون اصلی سند است و حتما باید مشخص باشد. در چنین شرایطی حالت ظهرنویسیِ حامل پیش می‌اید که حالتی است که هر کس سند را حمل کند دارنده نهایی آن است. یعنی سند از طریق ظهرنویسی به او منتقل شده و به عنوان شخص حامل دارنده نهایی محسوب می‌شود. برات را همانند سایر اسناد تجاری میتوان ظهرنویسی حامل نمود.
قبول برات
مرحله بعدی مرحله قبول برات است که توسط شخص برات‌گیر قبول می‌شود. قبول برات نیز همانند صدور آن می‌تواند هم با مهر و هم با امضا روی خود سند برات باشد. در خود مرحله قبول برات نیز شرایطی وجود دارد. به طوری که قبول برات اجباری نیست و فرد می‌تواند از پذیرش آن سر باز زند حتی اگر به شخص صادرکننده بدهکار باشد. در این حالت اصطلاح نکول در خصوص سند برات را خواهیم شنید. نکول عبارت است از اینکه شخص برات‌گیر، برات و تأدیه وجه آن را قبول نکند و بگوید من چنین براتی را قبول نمی‌کنم. در راستای چنین اثری اعتراض‌نامه نکولی صادر می‌شود و قبولی شخص دیگری به‌عنوان شخص ثالث روی این اعتراض‌نامه امضا می‌گردد. تنها در صورتی موظف به پرداخت می‌شود که این برات را قبول کند و زیر بار تعهد خود نزند.
ممکن است شخص سوم به عنوان دارنده برات و طلبکار وجه، سند برات را به دیگری واگذار کند. و آن دیگری به شخص دیگر و به همین ترتیب سند برات چند دست منتقل شود که در این حالت آن فردی که سند در نهایت در دست اوست دارنده نهایی و کلیه اشخاص ماقبل او به جز شخص الف و شخص ب، ظهرنویس هستند (یعنی اشخاصی که پشت سند را امضا کرده‌اند تا دست به دست منتقل شود). در حقوق تجارت ایران صدور برات در وجه حامل ممنوع است.
تعیین تاریخ سررسید برات چیست ؟
مورد مهم دیگر که در بالا نیز ذکر شد، صدور برات با تاریخ معین است. در واقع در برات تعیین تاریخ سررسید بسیار مهم است. سررسید برات به روش‌های مختلفی تعیین می‌شود، انتخاب روش‌های مختلف تعیین سررسید برات در رعایت مهلت‌هایی که در این سند تجاری باید مورد توجه قرار گیرد، موثر است. برات ممکن است به رویت، به وعده از رویت، به وعده از تاریخ معین باشد و نیز ممکن است زمان سررسید در متن برات با تعیین روز، ماه و سال معین شده باشد.
سه تاریخ مختلف پرداخت برای آن در نظر گرفته می‌شود که به شرح زیر است:
- تاریخ صدور
- تاریخ قبول
- تاریخ سررسید پرداخت وجه برات. یعنی آن زمانی‌که وجه مقرر در برات توسط مدیون اصلی یعنی شخص دوم یا برات گیر باید پرداخت شود.
انواع برات از نظر تاریخ را به شیوه دیگری نیز تعریف می کنند که به شرح زیر است:
- به رویت (دیداری)
- به وعده از رویت (مدت دار)
- به وعده از تاریخ (برات تحویلی)
به رویت آن براتی است که به محض اینکه ارائه شد، در هر زمانی باشد، باید پرداخت شود. به وعده از رویت یا برات مدت دار به این ترتیب است که در آن شرط می شود که مثلا دو هفته بعد از اینکه برات ارائه شد، وجه آن پرداخت شود. اما در نوع سوم تاریخ معینی در برات وجود دارد و دارنده برات باید در مهلت تعیین شده در متن براتی برای مطالبه وجه مراجعه کند. اما باید قبل از آن از برات‌گیر قبولی دریافت کند.
انواع برات یا سفته بر اساس محل صدور و پرداخت و انواع برات یا سفته بر اساس سند حمل نیز وجود دارند.
بیشتر بخوانید: بانک جهانی: شدیدترین رکود دهه‌های اخیر در پیش است
شروط و قوانین برات چیست ؟
تعدادی شرط در هنگام استفاده از برات لازم است که باید رعایت شود، در غیر این صورت سند برات، غیر تجاری محسوب می‌شود. یعنی کارکرد تجاری بودن را از دست می دهد.
- از دیگر قوانین مرتبط با برات میتوان اخذ شدن مالیات نیز اشاره کرد. برات نیز مانند صدور دیگر اسناد تجاری، مبلغی تحت عنوان مالیات از آن اخذ می‌شود و این مبلغ به نسبت مبلغ وجه مقرر و حق تمبر است. اگر مقررات راجع به حق تمبر رعایت نشود، باعث بطلان و از بین رفتن سند نمی‌شود، ولی جریمه به آن تعلق می‌گیرد.
- تنها وزرات اقتصاد و دارایی می‌تواند سند تجاری برات را در چاپ و در دسترس عموم قرار دهد و شرایط ابطال و اخذ تمبر را مشخص کند. بنابراین حواستان به برات‌های فیک و جعلی باشد.
- شرط بعد برات، اشخاص یک سند برات و تعیین تاریخ هستند.
- رقم برات باید به طور کامل مشخص و در بردارنده مبلغ مقرر و مشخص اعم از ریال یا ارز باشد.
- یکی دیگر از شرط‌های برات، تعیین مکان است. از آن جایی که وجه برات توسط شخص برات‌گیر یعنی ب باید پرداخت شود، برای این تأدیه باید مکان تعیین شود. که این مکان می‌تواند یا محل اقامت خود برات‌گیر باشد یا هر مکان دیگر.
- تعداد نسخه‌ها و اینکه برات در چند نسخه صادر شده است نیز باید در سند قید شود.
علاوه بر شرایط ظاهری الزامی، برات می تواند مندرجات دیگری نیز داشته باشد که مندرجات اختیاری خوانده می‌شود و ذکر نکردن آنها به اعتبار برات لطمه ای نمی زند. مثلا علت صدور برات، تعیین ضامن برات، شرط اخذ قبولی در مدت معین، قید کردن نام برات‌گیر دوم که در صورت عدم پرداخت برات توسط برات‌گیر، دارنده به وی مراجعه کند و… .
روش های انتقال برات چیست
برات را میتوان به دو روش انتقال داد:
- از طریق ظهرنویسی
- از طریق قبض و اقباض
ظهرنویسی همان شکلی است که بالاتر به طور کامل برایتان شرح دادیم. یعنی شخص با امضا پشت سند آن را به دیگری منتقل می‌کند. انتقال از طریق قبض نیز مخالف حالت ظهرنویسی در پشت سند است و انتقال از طریق قبض بدون امضا و نوشتن چیزی انجام می‌گیرد. معمولا سندهایی که در وجه حامل هستند را به این طریق منتقل می‌کنند.
مزایا و معایب استفاده از برات چیست ؟
- افزایش امنیت در معامله
- عدم نیاز به جایجایی پول نقد به صورت مستقیم
- راحتی مبادله
- انبار و ذخیره سازی راحت
- استفاده راحت از آن در امور بورسی
- دارا بودن مهلت قانونی برای پرداخت برات
- ارائه به عنوان وثیقه برای دریافت وام از برخی بانک‌ها
- قابل معامله به عنوان یک حواله بدهی در بازار ثانویه
اما از جمله معایب آن میتوان به این اشاره کرد که برات امتیازات مدنی و کیفری ندارد و از جمله دلایلی است که باعث شده است برات از چک تا حدودی عقب بیوفتد. اما این قوانین در قانون صدور چک ، برای چک در نظر گرفته شده است. به طور کلی برات و سفته که خصیصه تجاری و مدنی دارند، امکان مطرح کردن شکایت کیفری وجود ندارد.
اسناد همراه برات چیست ؟
پس از اینکه برات از طریق بانک به برات‌گیر ارائه شد و مورد قبول قرار گرفت و به امضاء او رسید به‌صورت یک سند تجارى معتبر درمى‌آید که قابل خرید و فروش است و عموماً بانک‌ها آن را براى مشتریان خود تنزیل مى‌کنند. اسناد دیگرى که معمولاً همراه با برات براى خریدار ارسال مى‌شوند عبارتند از بارنامه Bill of Lading، سند یا گواهى بیمه Certificate Marine Insurance و صورت حساب جارى Commerciall Invoice و براى برخى کالاها گواهى بازرسى Inspection Certificate نیز ضرورى است.
بیشتر بخوانید: تقاضای استیو بالمر برای کمک به ترمیم شکاف اقتصادی نژادی
مهلت مطالبه پرداخت برات چیست ؟
دارنده براتها مکلف است، پرداخت یا قبولی آن را در ظرف یکسال از تاریخ برات مطالبه کند. پس برای اینکه اقامه دعوا علیه براتک ش و برات گیر یا ظهر نویسان شود باید در این مهلت قانونی اقامه دعوا صورت گیرد. اگر دارنده براتی که باید در ایران پرداخت شود و به علت پرداخت نشدن اعتراض شده است، بخواهد از امتیازات ویه برات استفاده کند، باید در ظرف یک سال از تاریخ اعتراض، اقامه دعوی کند.
چگونگی اقامه دعوا توسط:
- وکیل در مدت یک سال از صدوربرات اقامه دعوا می نماید. (رعایت مرور زمان- یعنی دارنده یک برات، برای استفاده از مزایای آن باید مهلت هایی را رعایت کند که شامل مهلت مطالبه قبولی و پرداخت وجه برات، مهلت اعتراض به پرداخت نشدن وجه آن و مهلت اقامه دعواست.)
- وکیل در این مرحله علیه هر یک از ظهر نویس ها، برات کش، برات گیر، می تواند اعتراض عدم تائیدیه بگیرد. چون این افراد دارای مسئولیت تضامنی است و وکیل خواهان می تواند علیه هر یک از این افراد اقامه دعوا نموده و وجه برات را مطالبه نماید.
نکته: باید توجه داشت که در مورد برواتی که باید در خارج پرداخت شود، اقامه دعوا ضد برات دهنده یا ظهرنویسان مقیم ایران، در ظرف دو سال از تاریخ اعتراض، باید به عمل آید.
نکته دیگری که در اینجا مطرح است این است که اصل عدم توجه به ایرادات در اسناد تجاری حاکم است یعنی معامله پایه ربطی به اسناد تجاری ندارد. به طور مثال اگر معامله پایه، بیع باشد و این معامله دارای اشکال باشد خللی به اسناد تجاری و اقامه دعوا مستند به آنها وارد نمی شود.
