در فیلم‌های سینمایی حتما شخصیتی را دیده‌اید که توانایی مالی دارد و در مقابل انجام کار دیگری برایش چک سفید امضا می‌کشد و رقمی نمی‌نویسد! اما این چک سفید امضا دقیقا چیست و چه قوانین مالی و شرایطی دارد؟ در این مقاله در این خصوص صحبت خواهیم کرد. پس با برات نیوز همراه باشید.
چک سفید امضا چیست؟
چک سفید امضا یکی از اسناد تجاری پرکاربرد در میان انواع چک بانکی است و در قوانین بانکی به چکی گفته می‌شود که رقمی در آن نوشته نشده و در واقع صاحب چک بدون مرقوم کردن مبلغ این چک را امضا کرده است. با امضای این چک این حق به دریافت کننده چک می دهد که در زمان لازم مبلغ دلخواه را در آن مرقوم کرده و برای نقد کردن آن به بانک مراجعه کند. در یک تعریف ساده‌تر از چک سفید امضاء باید آن را چکی دانست که حداقل بدون مبلغ باشد خواه تاریخ صدور و نام دارنده در آن مشخص شده یا نشده باشد.
اگر چکی که همه موارد ان پر شده باشد و فقط قسمت تاریخ خالی باشد حکم چک سفید امضا را ندارد و از نوع چک های عادی محسوب می شود و شخص دریافت کننده می تواند به میل خودش برای چک تاریخ صدور بزند و بانک آن را پرداخت می‌کند. چک سفید امضا به دلیل این که در آن مبلغ و امضا نوشته نمی‌شود، بسیار خطرناک است و ممکن است دارنده آن از چک سوءاستفاده کند.
پر کردن چک سفید
در مورد پر کردن اطلاعات چک باید خیلی دقت شود چرا که صدور چک بدون تاریخ هم می تواند دردسرهای زیادی را برای صادر کننده ایجاد نماید .در واقع با جابجا کردن تاریخ توافق شده می تواند مبلغ چک را در زمان زودتر مطابله کرده و صادر کننده چک را به دردسر بیندازد. در حقیقت اگر چک سفید امضا توسط دارنده تکمیل شده و فاقد هر گونه ایراد و خط خوردگی باشد بانک موظف است چک را برای دارنده نقد کند و اجازه دخالت در روابط دارنده چک و صادر کننده آن را ندارد مگر انکه حساب صادر کننده چک خالی باشد یا صادر کننده جلوی حسابش را بسته باشد و یا دستور قضایی برای عدم پرداخت چک وجود داشته باشد.
موارد صدور چک سفید امضا
شاید برایتان جالب باشد افرادی که حاتم بخشی کرده و چک سفید امضا صادر می‌کنند، این کار را در چه مواردی انجام می دهند؟ استفاده از این چک در معاملات و قرارداد‌ها به صورت توافقی است و بنابراین نمی‌توان گفت: در معاملات حتما باید چک سفید امضا داده شود یا قراردادی خاص نیاز به معامله دارد.
-
برای ضمانت
این چک می‌تواند برای ضمانت صادر شود. در این حالت در پشت چک قید شود که این چک حالت ضمانتی دارد. دارنده چک سفید امضا می تواند برای تکمیل و وصول اقدام نماید و در صورتی که برای تضمین داده شده باشد ، صادرکننده باید اثبات نماید چک بابت تضمین بوده و شکایت خیانت در امانت کند. در صورتی که چک سفید امضا بابت ضمانت صادر کرده اید حتما باید در پشت چک قید نمایید چک بابت ضمانت صادر شده است زیرا چک تضمینی در دسته چک های حقوقی قرار می گیرد و اگر فرد این نکته را ننویسد، فرد مقابل می تواند آن را در بانک نقد کند. اما با نوشتن واژه ضمانت جلوی سو استفاده دارنده چک گرفته می شود.
-
تضمین تخلیه ملک
مثالی از چک سفید امضا برای ضمانت، چک سفید امضایی که مستاجر برای تضمین تخلیه ملک درقرارداد اجاره می‌دهد: گاهی موجر برای این که مطمئن شود ملکش توسط مستاجر در موعد مقرر تخلیه خواهد شد از مستاجر طلب چک سفید امضا می‌کند، البته این چک بیشتر برای اجاره املاک تجاری گرفته می‌شود و در املاک مسکونی، مگر در موارد خاص درخواست نمی‌شود.
اصولا تجار با تجربه و حرفه ای هیچ وقت در یک معامله قانونی و سالم اقدام به صدور چک سفید نخواهند کرد. اگر چکی به عنوان ضمانت به شخصی داده شود و آن شخص اقدام به پر کردن ان به مبلغ دلخواه کند فرد صادر کننده باید در مراجع قضایی ، حقوقی بودن چک را ثابت کند فقط در این صورت است که از پرداخت مبلغ چک معاف خواهد شد در غیر این صورت باید مبلغ چک را به عنوان بدهی پرداخت کند .
-
برای جبران خسارت احتمالی
فرض کنید در یک معامله شرط گذاشته می‌شود که در صورت انجام نادرست یا عدم اجرای پروژه یا معامله، برای جبران چک سفید امضا تحویل گرفته می‌شود. در این حالت . اگر در اجرای قرارداد تاخیر شود ، قرارداد به شیوه ای که توافق شده اجرا نشود و در کل عدم اجرا یا اجرای صحیح قرارداد به ذینفعان خسارت وارد کند شخص برای جلوگیری از این امر طلب چک سفید می نماید. برای جلوگیری از سو استفاده دارنده در متن قرارداد شماره چک صادر شده و علت صدور آن را بیان کنید.
-
نزول و ربا
توجه کنید که با توجه به ریسک بالای چک سفید امضا، این سند تجاری در موارد غیرقانونی به کرات دیده می‌شود و موجب خسارات مالی زیادی به فرد صادرکننده می‌گردد. در نزول و ربا نیز چک سفید ابزار معامله است: گاهی افراد برای معاملات آلوده خود مثل نزول و ربا درخواست چک سفید می‌کنند و شخص صادر کننده از روی اجبار و در شرایطی که چاره ای جز آن ندارد این چک را به رباخوار یا نزول دهنده می‌دهد که این افراد پس از مدتی می توانند مشکلات قضایی بسیای را برایش ایجاد کنند هم در مورد دادن چک سفید امضا که مشکلات خود را دارد و هم در مورد جرم ربا و نزول.
-
تجارت غیرقانونی مانند قاچاق
متاسفانه همانطور که در بالا گفته شد از این چک در تجارت غیرقانونی و نامشروع نیز استفاده می‌شود. چک سفید امضا معمولا در معاملات غیر قانونی مثل پولشویی، قاچاق مواد مخدر یا دارو و قاچاق هر چیز دیگری که پیگرد قانونی خواهد داشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جعل چک سفید امضا
در مواردی نیز دیده شده است که افرادی اقدام به جعل چک سفید می‌کنند و پای آن را نیز از طرف فرد دیگر امضا می‌کنند تا برایش مشکل آفرینی کنند. در رابطه با جعل چک سفید امضا می توان گفت که امضا طبق ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی هر گاه امضای فردی در زیر نوشته یا سند و چکی مندرج باشد اما اگر مفاد متن به خط او نباشد این سند مسئولیت مندرجات آن با فرد امضا کننده خواهد بود و اگر وی ادعای جعل مفاد را داشته باشد باید آن را اثبات کند.
در حالت دیگر اگر شخصی چک سفید امضایی را به دیگری تحویل دهد در واقع به او وکالت داده است تا متن آن را تکمیل کند و به نوعی به وی امانت داده است اما اگر فرد در امانت خیانت و از چک سفید امضا سوء استفاده کند جرم آن خیانت در امانت خواهد بود .در ماده ی ۶۷۳ قانون تعزیرات اسلامی ذکر شده است که هر فردی که از چک سفید امضایی که به وی سپرده شده است سوء استفاده کند و مبلغ آن را تغییر دهد به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد گردید و صرف سوء استفاده از چک موضوع جرم علیه وی خواهد بود.
نکات قانونی امانت دادن چک سفید امضا
یکی دیگر از مواردی که در آن از چک سفید استفاده می‌کنند، امانت دادن چک است. وقتی فردی چک سفیدی را به فرد دیگر می‌دهد بین خودشان به این توافق می رسند که آن را نقد یا خرج نکنند و تنها حالت امانت داشته باشد، اما در برخی موارد فردی که چک دارد، خیانت در امانت کرده و سر قولش نمانده و آن را خرج می‌کند یا به اجرا می‌گذارد. البته برای چنین مشکلاتی در قانون راهکار وجود دارد. در صورت بروز چنین مشکلی صادر کننده باید جلوی چک را بگیرد و در دادگاه‌های حقوقی دادخواست استرداد چک را مطرح کند.
در این دادخواست وی باید ذکر کند که اصلا بدهکار نبوده است و چک به امانت دست آن شخص بوده و برای اثبات این گفته باید مدرکی را نیز ارائه کند. یا در دادگاه کیفری با عناوینی، چون خیانت در امانت و سوءاستفاده از سفید امضا از شخص شکایت کند. بسیاری از افراد نمی‌توانند از ادعای خود دفاع کنند و ادله محکم و ثابتی در این خصوص بیاورند. فرد باید رسید یا مدرکی مشابه داشته باشد که نشان دهد آن را برای امانت و تضمین انجام کار به دیگری داده.
در غیرصورت بانک مانند چک عادی با آن رفتار کرده و آن را بدون مشکل دیده و نقد می‌کند. از منظر قانونی طبق بند الف. ماده ۱۳ قانون صدور چک مصوب ۱۳۸۲ اگر برای معامله‌ای چک سفید امضا داده شود و این قضیه ثابت شود دیگر دارنده آن چک نمی‌تواند علیه صادرکننده چک شکایت کیفری کند و وجه را بگیرد و فقط می‌تواند با مراجعه به دادگاه‌های حقوقی حق خود را مطالبه کند.
نکات احتیاطی مرتبط با سو استفاده چک سفید
بسیار پیش آمده که افراد در معاملات بنا را روی اعتماد گذاشته و اقدام به امضای اسنادی می‌کنند که از محتویات آن اطلاعی ندارند. زمان عمده وقوع چنین امری، تنظیم مبایعه نامه سفید امضا و اعطای آن به واسطه فروش و پر کردن آن توسط شخص واسطه یا دادن چک سفید به او به عنوان ضمانت است.
اما گاهی اشخاص از سند امضا که به امانت در دستشان است، سوءاستفاده می‌کنند و مرتکب جرم سوءاستفاده از سفید امضا می‌شوند. در رابطه با این چک، موارد کلاهبرداری و سوء استفاده بسیاری وجود دارد. در واقع سوء استفاده از سفید امضا عبارت است از نوشتن مطالبی در بالای امضا، به نحوی که با آنچه طرفین توافق داشته اند هماهنگی نداشته و مشتمل بر تعهد یا ایفای تعهد یا هر رفتاری دیگری باشد که بتواند شخص یا دارایی امضا کننده را به خطر اندازد.
به موجب ماده ۶۷۳ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد. نکته قابل توجه در ماده فوق، واژه سوء استفاده است. بدین معنا که صرف نوشتن مطلب در برگه دارای سفید امضا یا سفیدمهر جرم نیست، بلکه این برگه باید مورد سو استفاده قرار گیرد.
بی اعتبار کردن چک سفید امضا چگونه است؟
پس برای بی اعتبار کردن چک سفید نیاز است که شاکی اثبات کند از این چک سو استفاده و خیانت در امانت شده است. یعنی فرد دریافت کننده سند را مخالف چیزی که بین آنها توافق شده بود تنظیم و اجرا کرده است. او همچنین باید اثبات کند که چک را به صورت سفید امضا به دریافت کننده داده و خودش آن را ننوشته است. برای اثبات ادعای سفیدامضا بودن نوشته یا سند، موضوع به کارشناس خط ارجاع داده می شود و شهادت شهود نیز ممکن است در راستای آن مورد لحاظ و استناد قرار گیرد. انجام این موارد قانونی در کشور ما اندکی زمان بر است و فرد بهتر است پیش از ارائه چک سفید امضا به فکر تمام دردسرها و موارد قانونی آن باشد.
فردی که خیانت در امانت می‌کند نیز باید به فکر اقدامات قانونی پس از آن باشد. در اجرای ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی مرتکب جرم سو استفاده از چک سفید امضا مستوجب حبس از یک تا سه سال حبس است. در صورتی که بیش از یک نفر در ارتکاب جرم مذکور شرکت داشته باشد و این جرم مستند به رفتار همه شرکت کنندگان باشد، شرکت در جرم سفید امضا مطرح می‌شود و در این صورت مجازات هر یک از شرکای جرم، مجازات فاعل مستقل آن جرم یعنی برای هر شریک نیز یک تا سه سال حبس خواهد بود.
گرفتن رسید از دریافت کننده چک سفید
پس لازم به یادآوری است شخصی که چک سفید را دریافت می کند در صورتیکه لازم شد چک را نقد کند فقط باید مبلغ توافق شده را در چک بنویسد در غیر این صورت پای قانون به وسط می‌آید و صادر کننده چک حق دارد از وی شکایت کند و اینکه صادر کننده و دریافت کننده چک سفید امضا باید اسناد و مدارک کافی برای اثبات ادعای خود در خصوص چک سفید را داشته باشند.
به همین منظور همانطور که در بالا گفتیم گرفتن رسید از جانب دریافت کننده ضروری است. صادر کننده باید جلوگیری از هر گونه کلاهبرداری و مسائل حقوقی بعدی بهتر است که رسیدی با امضای دریافت کننده مبنی بر دریافت چک سفید از او بگیرد. همچنین بهتر است در رسید مذکور کاملا قید شود این چک به چه منظور و برای چه کاری صادر شده است. در صورتیکه به هر دلیلی برای ضمانت کاری مجبور به صدور چک سفید امضا شدید حتما داخل آن به ضمانتی بودن چک اشاره کنید که شخص دریافت کننده نتواند از آن سوء استفاده کند چون چک ضمانتی جنبه حقوقی داشته و صادر کننده می تواند با بیان دلایل قانونی از نقد کردن آن تبرئه شود.
